A Lenda da Serpente de Água

                                                                                                                                                            Povo Hñähñu – México

 

A cerca de trezentos anos atrás, vivia na montanha chamada R’anxu, no limite norte do vale Mezquital, uma enorme serpente. Um dia a serpente foi avistada por algumas pessoas que visitavam o topo da montanha. Naqueles anos chovia muito e tudo o que o povo plantava milho, feijão, abóbora, batata, pêssegos e frutas produzia abundantes colheitas.

As primeiras pessoas que descobriram a serpente eram, provavelmente, caçadores. A imensa cobra estava ali na floresta e ninguém sabia de onde ela vinha.

As primeiras pessoas que a viram contaram para outras pessoas e um dia um grande grupo se reuniu para escalar a montanha, a procura de onde a cobra estava. Ao chegarem onde ela estava perceberam que deviam a ela a alta produtividade de suas terras. Ninguém sabe como chegaram a esta conclusão, mas nunca tinham visto uma cobra tão grande.

Decidiram a partir daquele dia trazer para a serpente as primeiras coisas que colhiam: abóboras, feijão verde, verduras, chuchus, flores e frutos. Juntaram tudo em um cesto grande e levaram até ela. Algumas pessoas do grupo estavam acompanhadas de seus filhos. Quando as pessoas viram a serpente, deram-se conta de como ela era enorme, enrolada em seu corpo parecia um grande touro deitado.

‘Agora que vamos trazer oferendas para ela, espero que ela não nos veja ou fique com raiva e nos ataque. É bom termos crianças conosco, mas esperamos que as crianças não fiquem com medo e que a cobra não os ataque.’

O grupo tomou o caminho da montanha e quando chegaram na parte mais fechada da mata onde sabiam que a serpente tinha sido vista começaram a andar mais devagar. Eles não queriam assustá-la e deixa-la com raiva, provocando um ataque.

Eles sabiam que estavam perto de onde a cobra havia sido vista antes, enrolada perto do topo da montanha de R’anxu. Então, pararam e decidiram que daquele ponto em diante, apenas as crianças carregariam o que elas haviam colhido para perto de K’enthe, a serpente da água. As crianças foram, deixaram a oferta de comida e voltaram em segurança. A cobra gostou do presente e nada fez as crianças.

Três dias depois, algumas pessoas voltaram para ver se a cobra havia comido tudo que ofertaram e se tinha sobrado alguma coisa. Eles não encontraram nada, apenas o cesto vazio.

Trouxeram o cesto de volta para usá-lo novamente nas oferendas de alimentos como já haviam feito: milho, abóbora, batata e chuchu, quando fossem colhidos e muitas outras frutas e verduras que eram abundantes naquela época. Algumas vezes, quando levavam a oferenda de comida, viam a serpente, mas não era sempre.

Quando não a encontravam, simplesmente deixavam o cesto no lugar onde a tinham visto enrolada pela última vez, mas quando voltavam para pegar o cesto, sempre o encontravam no primeiro lugar onde o deixaram pela primeira vez.

Durante muitos anos eles alimentaram a Serpente da água, K’enthe. Pessoas de outros lugares tinham ouvido falar sobre aquela montanha e sua serpente e vieram ver se era verdade o que tinham contado sobre a enorme cobra que vivia na montanha R’anxu.

A notícia chegou aos ouvidos de alguns xamãs que falavam náhuatl (a língua dos astecas) do norte da Tierra Caliente. Assim é conhecido o lugar de onde vieram estas pessoas, próximo a uma montanha chamada de Cerro del Toro (Montanha do Touro).

Um dia estes xamãs vieram a procura da cobra. Eles foram informados de que ela vivia no topo da montanha R’anxu. Quando a encontraram, ficaram muito felizes, reconhecendo nela uma serpente da fertilidade.

Como xamãs náhuatl, eles sabiam que as chuvas seguiam esta cobra e o local onde ela vivia tinha sempre boas colheitas e vegetação abundante. Decidiram assim que voltariam outro dia e levariam aquela cobra com eles.

Eles voltaram para sua comunidade e informaram a seu povo que a serpente da fertilidade realmente existia. Como se sabe, esses xamãs eram muito inteligentes. Eles se encontraram e planejaram cuidadosamente como poderiam levar K’enthe para sua própria comunidade.

Dizem que levaram um ano até que eles realizassem seu plano. Os xamãs mais inteligentes se reuniram para levar a serpente embora. É por isso que ninguém percebeu como eles fizeram isto.

Dizem que os xamãs juntaram um pouco de terra onde a cobra estava enrolada. Depois que eles pegaram a terra, de repente começou a cair uma tempestade. E, de repente, um raio caiu bem perto de onde a cobra estava enrolada.

A enorme cobra se assustou, se esticou ao máximo e começou a subir em direção a uma nuvem negra junto com aqueles xamãs que vieram para levá-la embora. A nuvem começou a mover-se para o norte, com aquela cobra enorme lutando dentro dela, tentando permanecer em sua montanha. Mas não havia nada que ela pudesse fazer e a nuvem a levou embora.

A nuvem passou sobre o Cerro de la Cruz. Lá os xamãs jogaram dois punhados de terra que haviam tirado de onde encontraram a cobra. A nuvem continuou direto para o norte, sem parar a chuva torrencial, com raios e trovões. Então chegou a um vale entre duas cordilheiras chamado Puerto Oscuro. Também ali deixaram cair mais dois punhados de terra. Mas desta vez a nuvem voltou-se para o leste e foi direto para o Cerro del Toro. Dizem que é a montanha onde esses xamãs desceram.

Neste momento parou de chover e a nuvem começou a se dispersar sobre a montanha. Os xamãs pegaram o resto de terra que trouxeram da montanha onde sequestraram a serpente de água, que agora chamam de serpentes da fertilidade, a moldaram no chão em forma de cruz. Com isso a cobra não conseguiu retornar ao seu local de origem. Foi assim que ela passou a viver em Cerro del Toro com o povo desta região e seus poderosos xamãs.

Sabe-se que os dois lugares onde caíram os dois punhados de terra, começaram a ter melhores colheitas. Passados muitos anos, tudo que lá se planta cresce em abundância e há grande variedade de vegetação, nas terras abençoadas com a fertilidade da serpente. Isso ocorre por conta das chuvas frequentes atribuídas a K’enthe. E agora na área da montanha Ranxu, onde a serpente de água vivia, chove menos e as colheitas diminuíram.  Colheitas fartas são raras. Também diminuiu a variedade de vegetação nativa que existia antes da serpente ser sequestrada. Mas no lugar para onde a serpente foi levada, as colheitas são ricas e fartas.

O único sinal deixado para os habitantes da área da montanha RꞋanxu da serpente de água é o relâmpago que é visto a noite na direção do Cerro del Toro ou quando o leve som do trovão chamado ‘temblor de agua’ (tremor de água) é ouvido de tarde, quando caem as leves chuvas que ainda ocorrem no verão e no outono.

 

História contada por Leonardo Antonio e transcrita por Jorge Antonio (2007).

Sob licença Creative Commons CC BY-NC-SA.

 

 

Rä B’ebe Rä K’enthe

 Hñähñu – México (original en lengua hñähñu)

 

Nuni ha rä tꞋoho RꞋanxu mi tꞋenä mä yabꞋu ge ja mi bꞋuhnꞋi nꞋa rä däta KꞋeñä mrä thuhu rä kꞋenthe.

NꞋa rä pa, bi thandi mi bꞋoni ha made rä ndehe rä tꞋoho RꞋanxu, nubꞋu bä thandi de unꞋu yä mꞋotꞋa huähi de gä detha, yä juu yä mu, yä ixi mä rꞋa yä peni unꞋu mi ja mä yabꞋu.

De unꞋu yä pa de nuꞋu to bä handi hingi fädi te mi pehni pe zäge ua mrä o mia mefri, nixi nuä rä KꞋeñä bä thandi hinto bi bädi hanja o hamꞋbi zohniꞋä o ha brä ñꞋehe rä zuꞋueꞋä.

Pe nuꞋu toꞋo bä handi rä mudi rä bi xipa marꞋa yä jäꞋi, nubꞋu nꞋa rä pa bi muntsꞋi ndunthi yä jäi, pa ma  bä handi  habu xa mi bꞋoni nubu bä handi nꞋebi da nguenda yä jäꞋi, bi gamfri ge ngu mrä hogä zuꞋue ( hingi fädi hanja bi da nguenda) ngetho hinto xki hianda nꞋa rä KꞋeña nguꞋä  nguꞋä rä ndäta, mi kamfri ge nuꞋä KꞋeñä mi bꞋuhni ha rä tꞋohngu mi ka rä yꞋe hange mi hogi gatho nuꞋu te mi potꞋä yä jäꞋi.

NubꞋu ñꞋengä yä jäꞋi ma gä häntuähu te dä zi, nubꞋu bi mudi bi thätsua nuꞋu te mi hogi rä mudi ha yä huähi ngu yä tꞋumu yä xidju yä manxa, yä KꞋani, yä domxu, yä peni. Gatho nthäntsꞋi bi ñu nꞋa bꞋotsꞋe bi ma nꞋa hängu yä jäꞋi ko rꞋa yä bätsi. Koä bi mbengä yä jäꞋi nubꞋu bi mäꞋa bä thandi ximrä däta KꞋeñä, nuni ha mi bꞋoni xki mpantsꞋi ua mi bꞋenga nꞋa rä däta ndämfri.

NubꞋu bi ñengä yä jäꞋi nubya xkrä mäha te gä hätsuahu. Mä dä tega ma rꞋihihu dä zaju, ma nꞋa xahño  gä tsixu rꞋa yä bätsi. Xähmä nuyꞋu hingo dä pidi njabu hindä nkue hinte dä nkue hinte dä yꞋotkahu.

NuꞋbu bi guu rä tꞋoh ya getbu bi tsoni bi mudi bi yꞋo rꞋa ma njante ha yä däta mboza de nuä rä tꞋoho habu ya mi fädi mi bꞋui nuä rä zuꞋue mine dä Ꞌuini, pa hindä pidi hindä pontua rä kue bꞋ dä yatsꞋi yä njohni.

Ya nuꞋtoꞋo xki hyandi bi mä ge ya getbu ma da tsoni ha nzäntho mi bꞋoni, nubꞋu bi gohi bi mꞋai bi mä ge nubya nzoke nu yä tꞋukä bätsi go geꞋubi thogi ma bä tsokua ma tsꞋgetbu ha ra beni rä KꞋenthe. NubꞋu yä bätsi bä pengi xhño. Zäge nuꞋä rä KꞋenthe bi ho nuꞋte gatho bi thätsui hänge hinte bi yꞋotꞋe o himbi nkue njani gantho bä pengi xahño.

NubꞋrä hñupa bi mengä rꞋa yä jäꞋi pa mä bä handi bꞋu embi bi zi nuꞋu te bä tsokui bä handi ge ya mi otho nuꞋu te xki tsokui, nsokse nuä rä bꞋotsꞋe mi jani.

NubꞋu bä ha nuä rä bꞋotse pa bi thätsua manꞋaki ngu nuꞋu xki thätsua rä mudi, o ora ya mi hogi yä dethä, yä ju, yä mu, yä rꞋokꞋa, yä xamu nduthi marꞋa te gatho mi hogi de nuꞋu yä jeya bꞋu ge rꞋa yä pa ora te mi thätsui rꞋabꞋu mi joꞋo.

NubꞋu hi mi tsudi mi tsokua ha xä rä beni nuꞋu te mi thatsuabi pe nuä rä bꞋotse, xtä mani yä jäꞋi dua hä, nuä ya mi tsudi nuni habu rä mudi bä tsokuni.

Njani ndunthi yä jeya bi tꞋini nuꞋä rä KꞋeña de nuꞋu yä jeya mi fädi ge ja mi bꞋuhni nuä rä KꞋenthe, marꞋa ya me yabu bi bädi nꞋehe, bä ehe ebi hyandi bi bädi bꞋu xi majuani nuꞋä mi ode mi mangä yä jäꞋi de nuä rä däta KꞋeña mi hma bꞋui nuni ha rä tꞋoho RꞋanxu.

Njani bi bäꞋä rꞋä jäꞋi yä thuhu yä ndeznä mya me pahai (njani fädi tꞋembibye nu ha bä ehe nuꞋu yä jäꞋi u) getbꞋu nꞋa tꞋoho rä thuhu doro tꞋoho. Njani nꞋa rä pa nuꞋu yä jäꞋi, bä ehe e bi ñꞋani te ma tꞋoho habmi bꞋui nuä rä KꞋenthe.

NubꞋu bi sipi ge mi bꞋu ha rä ndehe rä tꞋoho RꞋanxu. NubꞋu bi thogi mä bä KꞋätsi hanbu bi sipi mi bꞋui. Bä handi, nuyu yä jäꞋi bi johya ngeꞋä bꞋestho bi bädi ge nuä nꞋa mrä hmukꞋña njani mi hutꞋu, koa ge nuꞋu mya bädi mya puni jäꞋi hange mi pädi ge nu ha mi bꞋui nuꞋu ya KꞋeñä mi tena ra yꞋe mi hogi nuä rä za te dä hmotꞋi xä mi ja yä nkꞋantꞋi nzändho.

NubꞋu bi yengä yä ndeznä, nege nuni dä za gä penju nꞋa rä pa e gä tsixu. NubꞋu bi menga yä hai pa bä ma, ge hä majuani mi bꞋui nuä rä hmukꞋñä.

Koa yä ndezna fädi ge yä dänga bädi, nuyꞋu bi muntsꞋi ha utꞋa yä mfeni xañho pa ha bi japi e bi zixa nuä rä KꞋeñä pa ha yä hai.

TꞋeñä ge bi tho nꞋa njeya pa bä pengi e bi zitsi, njamfri ge bä ehe nu yä puni jäꞋi nuꞋu ma nꞋa mi ja yä mfeni pa nuä rä pa e bi zitsi. Hange hinto bi bo rä ndokꞋñä himbi bo rä kue hinte bi yꞋotꞋuabi.

Nsokse hmä ge nuꞋu yä ndeznä bi go tsꞋu rä hai ha mi bꞋonga ma mpantsꞋi nuꞋä rä ndokꞋñä, ngu xä ka uadi bi go nuꞋä rä hai ua ha gä botꞋä ndunthi nꞋa rä mꞋogui ha mi bꞋonga ma mpantsꞋi rä KꞋenthe bi mudi bi uäi ntsꞋedi bꞋestho bi da nꞋa rä yotꞋahuei xä getbu ha mi bꞋonga rä kꞋenthe.

Ya ndezna

NubꞋu nuä ndokꞋñä bi ntsu hange bꞋestho bi ntuntsꞋi bi njutsꞋi pa maña ha rä mꞋogui ko nꞋe nuꞋu yä  puni jäꞋi toꞋo e bi zitsꞋi, nubꞋu bi mudi bi thogi nuꞋä rä gui xki boho pa mahuifi ko nuä rä ndokꞋnä mi nkꞋuentꞋihma ha mbo  rä gui pe ya hinte b iza bi yꞋotꞋe, ra gui bi zitsꞋi.

Nuni rä gui mar i thogi ha nꞋa rä tꞋoho rä thuhu ponza tꞋoho.

Nuni ja mä ri dohni nꞋa käꞋye rä hai nuä xki hyäxa yä ndeznä.

De gehni bi thogi mänjuanthu nuꞋä rä gui, rä yꞋe hi mi tsaya ko yä huei yä nganyꞋe maritho ha ngu tsꞋu nꞋa rä moꞋmhai ha di nthe yä tꞋoho rä thuhu gothi bꞋexui nꞋehni ja mä ri thohni maꞋnꞋa KayꞋe rä hai.  Pe nubya nuä rä gui bi bꞋahni pa mboxhyadi pa di mä mänjuantho pa ha rä doro tꞋoho. TꞋenä ge ja nuä rä tꞋohoꞋä yä ndezna xki yꞋutꞋa yä mfeni ge ja gehni ha mi nꞋe dä tsotꞋä nuä rä hmukꞋña pa nuꞋu.

NubꞋu nuꞋä rä gui bi tsongä ha xä rä ndehe rä doro tꞋoho, Nubia nuꞋä rä gui bi mꞋai bi mudi bi gäi pa njabu nuä rä ndokꞋña b iza bi mꞋonga ha rä hai, ko nꞋe yä ndeznä.

NubꞋbi mꞋa rä yꞋe nꞋehe rä gui bi mudi bi mꞋedi ha nuꞋä rä tꞋoho, nubꞋu nubya nuꞋä rä hai bi bongi, yä ndezna bi gohi ma mpantsꞋi nuꞋä rä KꞋenthe pa njabu ya himbi za bä pengi ha mi Ꞌbui hma, njani ya ja bä mꞋui ha rä doro tꞋoho ko nuꞋu yä me pahai yä dänga ndeznä.

Njani ma paya, fädi ge ha bi mudi bi zogi tsꞋu nuꞋä rä hai nuꞋä xki hyäxä nuꞋu yä jäꞋi, nubya fudi di hogi yä motꞋi, pe ma tsꞋu ri mani ha ri tsonga rä hmukꞋñä, nuni ja gehni, ge nuä r aza te dä motꞋa yä jäꞋi di hogi xahño xä bi ja nuä rä yä nkꞋantꞋi nzäntho, nꞋe nubya ja bi jani nduthi yä yꞋe.

Nubya getbꞋu ha rä tꞋoho RꞋanxu ha mi bꞋuihma rä KꞋenthe mapaya rä thuhu BꞋanxu (oyamel) bi mudi bi ma yä yꞋe yä motꞋi nꞋandi ri uni nꞋa tꞋuki, hustho yä jeya di hogi tsꞋu, nubꞋxä mi uäi ndunthi nꞋe yä nkꞋantꞋi mi j ama hämꞋu ya otho, ri puni ko nuä rä mpadi bi nja.

Pe nuni habu bi tsonga rä kꞋenthe, ma mpaya bi unga xahño nuä rä za te motꞋi.

Ngetho bi tsꞋxä nuä rä kꞋenthe ha mi bꞋumha pa habu jamfri bi tsꞋitsꞋi, hange nubia tꞋena ge nsokse bi zogi rä yä seña pa nu yä mengu ndetsi ha mi bꞋui nu yä mfexhni o rä hyatsꞋi yä huei bi hnꞋeki degä nxui pa ha ri go rä doro toho o nu yä ntuthe dintꞋode degä nde pa ha bi bꞋä nuä rä toho, nuyu thogi ora andi da uäi ndunthi xoge ra jeya o made pa nuyä zäna ora xä uäi ndunthi yä xaie.

 

Comentários

Os Hñähñus, a quem os povos Nahua ‒ os povos de língua Nahuatl ‒ chamavam de ‘Otomí’ (Cortés Rivera, 2007), são o quinto maior povo indígena do México, com uma população de cerca de 700.000 habitantes.

Estudos arqueológicos e históricos sugerem que os Hñähñus habitavam as terras altas do centro do México já por volta de 4.000 AC. No entanto, alguns autores acham provável que eles estivessem na área do Eixo Vulcânico Transversal do México já a partir do oitavo milênio AC (Pueblo Otomí, 2022). Hoje, a maioria das pessoas de origem Hñähñu vive nos estados mexicanos de Hidalgo, México e Querétaro.

Desde tempos remotos, estes povos habitaram a zona onde se ergue o fabuloso complexo de Teotihuacan, o que levou alguns investigadores a suspeitar que os Hñähñu possam ter sido os fundadores, ou pelo menos uma parte importante, e possivelmente os construtores, desta monumental cidade multiétnica que floresceu entre os séculos II e VII DC. Eles também estão associados à construção, entre os séculos IX e XI CC, de outra importante cidade da região: a cidade tolteca de Tula.

No entanto, é a queda de Teotihuacán que talvez tenha tido o maior impacto no futuro do povo Hñähñu, visto que, pouco depois, grandes grupos de Nahua começaram a chegar ao centro do México, deslocando os Hñähñu de suas áreas de assentamento estabelecidas.

Embora a ‘Lenda da Serpente de Água’ pareça situar a história entre os séculos XVII e XVIII, talvez possamos ver nela os resquícios de tensões seculares que existiram entre os povos Hñähñu e Nahua. Isso na medida em que vemos que os Hñähñu culparam os Nahua pelo roubo da serpente e, com ela, a perda da fertilidade e abundância em suas terras.

A verdade é que, por muito tempo, existiu a crença de que o Povo Hñähñu era um povo marginalizado. Além disso, eles foram vistos como um povo explorado por outros povos que conviveram com eles principalmente pelos Nahuas e, posteriormente, pelos espanhóis. Mas, talvez este último seja o único fato verdadeiro, dados os danos perpetrados aos povos nativos durante a colonização da América pelas nações europeias. De fato, López Aguilar (2010) comenta que:

Parece que o processo de desqualificação e o olhar de desprezo [ao povo Hñähñu] começaram com a conquista espanhola. Isso destacou o fato de que seu estado miserável fazia parte de ideias liberais, modernizadoras e muito tardias para a narrativa documental. É possivelmente um dos mitos fundadores da Revolução Mexicana. (pág. 170)

Isso aponta para o fato de que, independentemente da situação dos Hñähñu antes da ‘chegada dos castelhanos’ por volta de 1520 ‒ como diz o Codex Chimalpopoca (ibid.) ‒ o que parece bastante certo é que, com a colonização espanhola, o Povo Hñähñu entrou em declínio, resultando em pobreza e marginalização. Sabe-se que a população Hñähñu foi dizimada por migrações permitidas, ou diretamente forçadas, pelos espanhóis em muitos lugares, e também por epidemias trazidas pelos espanhóis durante a invasão (Moreno, Garrett e Fierro, 2006).

Finalmente, é importante notar a perda de cultura e tradições que a população Hñähñu sofreu como resultado da introdução do cristianismo. Deve-se destacar também que os Hñähñus se adaptaram, até certo ponto, a essa imposição religiosa. No entanto, antigas tradições sagradas, longe da vista dos frades franciscanos e agostinianos, continuaram a ser praticadas. Como explica Moreno et al. (2006, p. 9):

“Embora praticassem publicamente o cristianismo, as crenças em torno das forças da natureza e suas representações permaneceram vivas. Com o tempo, formou-se uma religiosidade sincrética, tomando elementos de ambas as visões de mundo e resultando em uma espécie de catolicismo indígena mesoamericano.”

Mais uma vez, encontramos um forte componente animista, ecológico, espiritual, muito comum entre as culturas nativas de todo o planeta. Esta é uma forma de espiritualidade que as chamadas nações europeias “civilizadas” se encarregaram de extirpar em todos os lugares, a fim de substituí-la pela visão de mundo antropocêntrica judaico-cristã. Isso apesar das tentativas de Francisco de Assis, no século 13, de trazer um encontro amoroso com a natureza.

Gostaríamos de expressar nossa profunda gratidão ao Dr. Richard Ramsay, Dra. Verónica Kugel e Érik Abraham Ávalos Ángeles membros do HmuntsꞋa Hem’i – Documentation and Advisory Hñähñu Centre, por sua generosidade em compartilhar com o mundo esta lenda do Povo Hñähñu do Vale do Mezquital.

 

Fontes

  • Antonio, L. & Ramsay, R. (2007). ¡Mänga ya bꞋede! – ¡Cuenta las historias! – Tell the stories! Hidalgo, México: HmuntsꞋa HemꞋi Centro de Documentación y Asesoría Hñähñu.
  • Cortés Rivera, D. (2007). Historia y tradición oral en la construcción de la identidad Hñahñu: la telesecundaria de El Alberto, Ixmiquilpan, Hidalgo [History and Oral Tradition in the Construction of the Hñahñu Identity: The Telesecondary of El Alberto, Ixmiquilpan, Hidalgo] (Tesis doctoral). Universidad Autónoma Metropolitana, Mexico D. F.
  • López Aguilar, F. (2010). De la identidad a la inestabilidad: Reflexiones sobre el hñahñu prehispánico [From Identity to Instability: Reflections on the Pre-Hispanic Hñahñu]. In Moragas, M. & Morales, M. A. (coord.), Estudios de antropología e historia: Arqueología y patrimonio en el estado de Hidalgo, pp. 145-174. Hidalgo, Mexico: Universidad Autónoma del Estado de Hidalgo.
  • Moreno Alcántara, B.; Garret Ríos, M. G. & Fierro Alonso, U. (2006). Otomíes del Valle del Mezquital [Otomi of the Mezquital Valley]. Mexico D.F.: Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas de México.
  • Pueblo otomí (2022 Sep. 29). In Wikipedia, https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Pueblo_otom%C3%AD& oldid=146257872#cite_ref-7

 

Associado ao texto da Carta da Terra

Princípio 5e: Gerir o uso de recursos renováveis, como água, solo, produtos florestais e vida marinha, de forma a não exceder as taxas de regeneração e a proteger a sanidade dos ecossistemas.

 

Outras passagens que esta história ilustra

Preâmbulo: Terra, Nosso Lar.- A capacidade de recuperação da comunidade de vida e o bem-estar da humanidade dependem da preservação de uma biosfera saudável juntamente todos os seus sistemas ecológicos, de uma rica variedade de plantas e animais, de solos férteis, de águas puras e de ar limpo.

Preâmbulo: Terra, Nosso Lar.- O meio ambiente global com seus recursos finitos é uma preocupação comum de todas as pessoas.